WAGENINGEN/DEN HAAG – Een frikandel, saucijzenbroodje, portie friet en blikje frisdrank. Consumenten kiezen onderweg vooral voor lekker. Hoe verleiden we weggebruikers om te kiezen voor gezonder eten onderweg? En wie bepaalt hoe het aanbod onderweg eruitziet? Met die vragen ging onderzoeker Lisanne Geboers aan de slag. Deelnemers uit de branche werden uitgenodigd om in twee bijeenkomsten te praten over het huidige voedingsaanbod onderweg en de wenselijke verbeteringsstappen. Ook kennispartner het Voedingscentrum doet mee in de persoon van Kathelijne Bottema. “De standaard is gericht op het ongezonde. Hier moet echt verandering in komen.”
Het onderzoek ‘Gezond onderweg’ is onderdeel van het thema Voeding en Gezondheid van de Regio Deal Foodvalley. Verschillende partijen, waaronder acht gemeenten in het hart van Nederland (Nijkerk, Barneveld, Ede, Renswoude, Wageningen, Rhenen, Veenendaal en Scherpenzeel), de overheid en Wageningen University & Research (WUR) – waar Geboers werkzaam is – werken hier samen aan versnelling van de transitie naar een duurzaam en gezond voedselsysteem in Nederland. Wat was nu de aanleiding van het onderzoek van Geboers en haar collega-onderzoekers van de leerstoelgroep Consumptie en Gezonde Leefstijl (CHL)? Geboers: “Eerder onderzoek naar gezond eten op het werk heeft zich vooral gericht op grotere bedrijven met bedrijfsrestaurants. Daar werd gekeken hoe werknemers gestimuleerd konden worden om gezonde keuzes te maken. De presentatie, promotie en prijs van gezonde en ongezonde producten speelden daar een rol in. Kleinere bedrijven hebben vaak geen bedrijfsrestaurant, waardoor het lastig is om werknemers voor een gezonde keuze te laten gaan. We besloten de focus op vrachtwagenchauffeurs te leggen, die afhankelijk zijn van het foodaanbod onderweg. Het is lastig voor hen om een gezonde levensstijl te behouden. Vervolgens zijn we ons gaan verdiepen in het assortiment onderweg. Waar bestaat dat uit, en wie bepaalt dat?”
Betuttelend
Een van de partners in dit onderzoek is het Voedingscentrum, dat ook actief is op het gebied van eetomgevingen. De onderzoekers konden de kennis en de contacten van het Voedingscentrum heel goed gebruiken. Kathelijne Bottema informeert, adviseert en inspireert aanbieders van eten en drinken over gezonde, veilige en duurzame voedselkeuzes in het aanbod in diverse eetomgevingen. “Als adviseur bij het Voedingscentrum help ik schoolkantines, bedrijfscatering, tankstations en horeca langs (snel)wegen om stappen te zetten richting een nog gezonder en duurzamer aanbod. Gepresenteerd op een opvallende en aantrekkelijke manier”, vertelt Bottema, die als kennispartner aanwezig was bij de bijeenkomsten die Geboers en haar team organiseerden. Daarover later meer. Eerst horen we graag van haar wat haar opvalt aan het aanbod on-the-go. “Dat het voor mensen lastig kan zijn om gezond te kiezen in een omgeving die vooral gedomineerd wordt door ongezonde opties. Er is vaak een beperkte keuze voor gezond in deze omgevingen. We worden voornamelijk gestuurd om ongezonde keuzes te maken. Terwijl het zo fijn zou zijn als we juist gestimuleerd zouden worden om als vanzelf een gezondere en duurzamere keuze te maken”, zegt Bottema. Ze vervolgt: “Veel mensen weten heus wel dat een bladerdeegsnack een minder gezonde keuze is. Maar als je een tankstation binnenloopt en de geur van zo’n broodje komt je tegemoet, is het best lastig om voor een salade te kiezen. Dit wordt nog moeilijker als de salade ook nog eens duurder is dan de bladerdeegsnack. Je hoort wel eens dat mensen het betuttelend vinden als je het hebt over het belang van een gezonde eetomgeving. Maar waarom vinden we het eigenlijk niet betuttelend als de hele eetomgeving ongezond uitstraalt?”
Regular versus kingsize
Het doel van de onderzoeksbijeenkomsten van Geboers c.s. is om samen in kaart te brengen welke factoren invloed hebben op de huidige ongezonde voedselomgeving langs de snelweg, om vervolgens concrete acties te bedenken voor de verbetering daarvan. Hoe ziet Bottema dit? Wat is bijvoorbeeld de rol van fabrikanten? En van consumenten? “Er zijn heel veel factoren die het voedingsaanbod bepalen. Denk aan de p’s van prijs, plaats en promotie, maar ook smaak en gemak. Daarnaast helpt de reclame die gemaakt wordt richting ongezond consumenten niet. Ik denk dat iedereen hier een rol in heeft: de overheid, de voedingsindustrie, de media, maar uiteraard ook de consument zelf. Het is een kwestie van samenwerken en bewustwording”, antwoordt de adviseur eetomgevingen. Wat de concrete acties betreft stelt ze voor hier stap voor stap mee aan de slag te gaan en gebruik te maken van de tools die het Voedingscentrum aanbiedt. “Strategieën die in onze Richtlijn Eetomgevingen naar voren komen, zijn onder andere: meer gezondere keuzes aanbieden – hoe mooi zou het zijn als het aanbod onderweg voor in ieder geval de helft uit gezondere keuzes bestaat! – en portiegroottes aanpassen. Je zou er als fabrikant bijvoorbeeld voor kunnen kiezen om enkel de regular candybars aan te bieden en de kingsize varianten achterwege te laten, of de grootverpakkingen niet in de aanbieding te doen. En maak de kleinste portie de standaard, bijvoorbeeld in het geval van friet. Of kies standaard voor volkorenbrood”, somt Bottema op. Ook op het gebied van marketing komt ze met verbeterpunten, bijvoorbeeld door enkel reclame te maken voor de gezondere opties. “Een combiaanbieding van een volkorenbroodje met water en fruit in plaats van een wit broodje met frisdrank en een koek”, stelt Bottema voor. Volgens haar is het belangrijk om als bedrijf of organisatie steeds stappen te zetten waarbij je eraan denkt om anderen te helpen een gezondere en duurzamere keuze te maken. “Het gaat hierbij niet om het verbieden van ongezondere keuzes, maar om het makkelijker maken van de gezondere keuze. Op dit moment is de standaard gericht op het ongezonde. Hier moet wat mij betreft echt verandering in komen. En daar maak ik me graag hard voor”, aldus Bottema.
Verbeterpunten
Waar staan de deelnemers uit de branche die op Geboers’ uitnodiging ingingen om hun licht te laten schijnen op gezond eten en drinken onderweg? De bijeenkomsten die de promovenda organiseerde, vormen de basis van het onderzoek ‘Gezond onderweg’. Hoewel de onderzoeksmethodiek vrij complex is, weet Geboers het simpel te maken. “In de eerste bijeenkomst, die plaatsvond op 3 oktober 2023, nodigden we de deelnemers uit alle factoren te identificeren waardoor het huidige aanbod langs de snelweg in stand blijft. Dit leverde een hele grote, gedetailleerde systeemkaart op, waaruit we 14 concrete aangrijppunten voor actie distilleerden. Deze punten, die dus voortkwamen uit de input die we kregen, hebben we vervolgens met de deelnemers gedeeld tijdens de tweede bijeenkomst, op 10 oktober 2023”, zet Geboers uiteen. “Tijdens die tweede bijeenkomst verdeelden we de deelnemers in subgroepen en stelden we hen de vraag: ‘Wat kunnen jullie doen om dit te veranderen?’ We spoorden ze aan om twee acties per verbeterpunt te formuleren. De 28 verbeterpunten die dat opleverde hebben we de deelnemers vervolgens in volgorde van belangrijkheid laten zetten.” Geboers, die eerst haar onderzoeksresultaten in een wetenschappelijk tijdschrift moet laten publiceren, kan nog niet veel kwijt over de verbeterpunten en de te nemen acties die uit de bijeenkomsten naar voren kwamen. Wel kan ze vertellen dat de gemaksbehoefte van reizigers als factor is genoemd, net als het gebrek aan wetgeving voor een gezonder aanbod onderweg.
Inspirerend en leerzaam
Wie waren eigenlijk de deelnemers uit de branche? Geboers vertelt dat er vrachtwagenchauffeurs, frisdrankenfabrikanten, tankstationhouders, conceptontwikkelaars, wegrestauranthouders, leveranciers, voedselproducenten en beleidsmedewerkers van de overheid aanwezig waren. Branchegenoten, maar toch ook een gemêleerde groep. “Ik merkte wel dat de belangen soms anders zijn. Vrachtwagenchauffeurs bijvoorbeeld redeneerden vanuit hun klantbehoeften. Producenten kijken naar verkoopcijfers”, antwoordt Geboers op de vraag naar wat opviel. De sfeer was overigens prima. “We kregen te horen dat het heel waardevol was om samen over dit onderwerp te praten. Deelnemers stonden er ook echt voor open”, zegt Geboers.
Ook Bottema zag de bijeenkomst als inspirerend en leerzaam. “Ik heb nieuwe inzichten opgedaan en interessante contacten gelegd met collega’s uit de branche”, aldus de adviseur eetomgevingen.
Regiepartner
Op dit moment zijn de onderzoekers bezig de laatste hand aan de systeemkaart te leggen en de acties goed weer te geven. En dan? Wat staat er vervolgens te gebeuren? Dat is een uitdagend punt, erkent Geboers. Ook al omdat het lastig peilen is hoe belangrijk dit onderwerp echt is voor de deelnemers van de bijeenkomsten. Want het onderzoek kan nog zoveel inzicht bieden, er zijn meerdere acties nodig om de voedselomgeving langs snelwegen blijvend te verbeteren. “Dit onderwerp is pas echt het begin en deze eerste stappen geven wat mij betreft hoop voor de toekomst. De volgende stap is het aanstellen van een regiepartner, die er voor zorgt dat belanghebbende partijen gaan samenwerken om op meerdere punten actie te ondernemen en zo verandering tot stand brengen”, zegt Geboers.
Einddoel
Een (langetermijn)oplossing is er dus nog niet. Bottema weet intussen heel goed hoe zij dat voor zich ziet: “Het einddoel is een aanbod waarin mensen makkelijker een gezondere en duurzamere keuze kunnen maken! De stip op de horizon is een aanbod dat opschuift richting de Schijf van Vijf. Uiteraard gaat het om de beweging ernaartoe en is elke stap er één.”
Ook weet ze heel goed waar het ideale assortiment aan zou moeten voldoen. “De keuze is hier vooral gericht op lekkere gezonde (en duurzame) producten in een omgeving die gezondheid uitstraalt, in al zijn facetten”, zegt Bottema. Ze vervolgt: “Een eerste stap in de on-the-go-omgevingen is dat er in ieder geval een gezonde keuze beschikbaar is, bij voorkeur makkelijk te pakken en aantrekkelijk geprijsd. Dit assortiment kan gaandeweg uitgebreid worden. Als je het aantrekkelijk aanbiedt, zal niemand zich betutteld voelen.”
De resultaten van Geboers’ onderzoek zijn naar alle waarschijnlijkheid aan het begin van 2024 beschikbaar.
Dit artikel verscheen eerder in Out.of.Home Shops. Abonneren? Klik hier.
