Van patates frites naar patat óf friet: regio bepaalt de juiste benaming

Onder de rivieren is het friet en daarboven spreken ze over patat. Dat is het meest gehoorde antwoord op de vraag: waar in Nederland noemen ze gefrituurde aardappelreepjes patat en waar friet? En waarom is dat eigenlijk zo? “De complete en oorspronkelijke benaming is patates frites, maar je hoort het al: dat is best een lange naam. Daarom is hij afgekort. Als je dat logisch doet, dan haal je frites weg, want dat is de meest voor de hand liggende manier. Dus wordt het dan patat, klaar. Maar die naam was in het zuiden al bezet. Rauwe en gekookte aardappelen worden daar namelijk patatten genoemd”, vertelt Jan Stroop, oud-docent Nederlandse Taalkunde aan de UvA. “Daarom kon het daar alleen maar friet of frieten worden.”

Discussie
Stroop maakte in 1972 de eerste patat-frietkaart, waarop Nederland en Vlaanderen te zien zijn met symbolen die aangeven waar friet wordt gezegd en waar de benaming patat de standaard is. Hij dook in dit onderwerp toen hij bij het Dialectenbureau in Amsterdam werkte. “Ik kom oorspronkelijk uit het Zuiden, maar in Amsterdam viel het mij op dat friet patat werd genoemd. Ik wilde me graag verdiepen in nieuwe taalsituaties en dit was er een van. In een vragenlijst die we vanuit het dialectenbureau verstuurden, hebben we de vraag opgenomen, hoe mensen in olie gebakken aardappel noemden. Daar kwamen bijna duizend antwoorden op en die zijn op de kaart weergegeven met symbolen. Na al die jaren wonen in Amsterdam en omgeving zeg ik nog steeds friet, al heb ik geen moeite met de benaming patat.”
We weten inmiddels waar friet en patat vandaan komen, maar hoe is die discussie ontstaan? En hoelang speelt dat al? Stroop: “Ik zou niet weten waar het vandaan komt, maar op een zeker moment heeft iemand beweerd dat het friet is. Of patat, afhankelijk van waar je roots liggen. De echte discussie is pas tien jaar geleden ontstaan, toen Twitter populair werd. Daarvoor was de mogelijkheid er niet om op zo’n grote schaal te discussiëren. Eerder zeiden mensen gewoon wat ze wilden en klaar.”

De bezorgfrites kan nog beter, zodat het nog verser en krokanter bij de consument aankomt

Zoek op Twitter maar eens op de hashtags #teamfriet en #teampatat. De twitteraars zijn zeer vasthoudend en dat levert vermakelijke tweets op.

Gefrituurde aardappelstaafjes
Stroop verwijst naar een onderzoek van Miet Ooms, freelance vertaler en taaldocent in België. In 2015 vroeg zij aan haar Twitter-volgers opnieuw hoe zij ‘gefrituurde aardappelstaafjes’ noemen. Daar kwamen 175 reacties op, verspreid over het hele Nederlandse taalgebied. Haar conclusie was destijds dat de frietgrens was vervaagd, maar niet in het voordeel van patat. Ze schrijft dat zelfs snackbars in Amsterdam de benaming frieten gebruiken, om aan te geven dat het om kwaliteit gaat. “Friet is dus kwaliteitspatat”, aldus Ooms.

Assortiment
De friet-patatdiscussie is duidelijk: de ‘juiste’ benaming wordt er met de paplepel ingegoten. Hoe ga je daar in het schap mee om als grossier? Na een kleine ronde over het internet wordt het duidelijk. Bij Sligro komen 71 resultaten naar boven bij het invullen van de zoekterm friet, bij Makro zijn dat er 68. Patat daarentegen laat hele andere hoeveelheden zien. Bij Sligro levert het 64 hits op, maar bij Makro nog slechts 8. “Overall praten we in onze communicatie over friet. Naast het diepvriesassortiment hebben we ook nog verse en hybride friet. We zien dat het heel regionaal gebonden is: friet of patat”, zegt Jurjen Worp, chief marketing officer bij Makro. Het assortiment breidt volgens hem de laatste jaren ook uit, maar de nieuwe producten richten zich specifiek op één segment. “Alle trends die we zien zijn gefocust op het bezorgkanaal, dus langer krokant en warm blijven. Daar zijn fabrikanten veel mee bezig. Waar nog kansen liggen is wat mij betreft de beschikbaarheid. De vraag naar aardappelproducten is dit jaar sterk verhoogd en met de huidige productiecapaciteit van frietleveranciers is het niet toereikend genoeg voor ons”, vertelt Worp.

Friet is dus kwaliteitspatat

Ook bij Sligro zeggen ze, hoe verrassend als Veghels bedrijf, friet. “Zoals het hoort in Zuid-Nederland”, zegt Gerhard Bastiaans, unitmanager vers bij de groothandel. “In onze artikelomschrijvingen nemen wij de productnamen van de merken en leveranciers over. Daar zie je dan zowel frites als friet, geen patat. Maar we hebben patat en friet in de zoekfunctie wel aan elkaar gekoppeld. We hebben een groot assortiment met uiteenlopende producten: 7/10/11/14 mm en specialiteiten als oerfriet in het versvak, en in de diepvries zien we de reguliere frites, maar ook crinkle friet, gecoate friet voor bezorging en zoete aardappelfriet. In die specialiteiten en met name in gecoate friet zien we echt een toename.” Aan de andere kant liggen er nog kansen voor fabrikanten op het gebied van doorontwikkeling op bereiding in oven, turbochef of airfryer, aldus Bastiaans. “En ook de bezorgfrites kan nog beter, zodat het nog verser en krokanter bij de consument aankomt.”

Favorieten
Out.of.Home Shops heeft voorafgaand aan het maken van de special Ode aan het Frietje een poll geplaatst op LinkedIn met de vraag: wat is jouw favoriete saus voor bij de friet? Mayonaise wint met vlag en wimpel, maar liefst 72 procent van de 67 stemmers eet deze saus het liefst bij de friet. Verder konden de respondenten kiezen uit ketchup (0 procent), satésaus (13 procent) en anders (15 procent).
Ook de geïnterviewden van dit artikel kregen de vraag hoe zij hun friet het liefst eten. Jan Stroop geeft de voorkeur aan Zaanse mayonaise, Jurjen Worp bestelt graag een frietje speciaal met curry en Gerhard Bastiaans kiest voor een frietje waterfiets. Dat is de combinatie van een grote friet met twee frikandellen, ook wel de friet catamaran.

Dit artikel verscheen eerder in Out.of.Home Shops. Abonneren? Klik hier.